Bir kara deliğin bir yıldızı yuttuğunu gösteren illüstrasyon. Swinburne Üniversitesi
NASA’nın Swift Gözlemevi, geçtiğimiz günlerde gökyüzünde olağanüstü bir parlaklık artışı tespit etti. Bu olay, bir kara deliğin yakınındaki maddeyi yutarken ürettiği X-ışını patlamasından kaynaklanıyordu. Bilim insanları, bu patlamanın, daha önce gözlemlenen benzer olaylardan yaklaşık 100 kat daha fazla enerji içerdiğini belirtiyor.
‘KOZMİK BİR KATLİAM YARATTI’
Olay, dünya dışı evrende J221951-484240 adı verilen bir bölgede gerçekleşti ve bu bölge, Dünya’dan yaklaşık 1.5 milyar ışık yılı uzakta bulunuyor. Astronomlar, bu patlamanın bir gelgit bozulma olayı (TDE) sonucunda meydana geldiğini düşünüyor. TDE, bir yıldızın bir süper kütleli kara deliğe çok yaklaşması ve kara deliğin muazzam yerçekimi tarafından parçalanmasıyla gerçekleşiyor.
Bir canavar kara delik uyanıyor ve X-ışını patlamaları yaymaya başlıyor. Görsel: ESA
Swift’in X-ışını Teleskobu, bu olayı ilk olarak 2024’ün sonlarında fark etti. Patlamanın yoğunluğu, bilim insanlarının dikkatini çekti çünkü bu, şimdiye kadar kaydedilen en parlak gelgitlerden biriydi. Swift Gözlemevi’ndeki araştırmacılardan Amy Lien, “Yıldızlar genellikle kara deliklere bu kadar yaklaşmaz, ancak bu olayda bir yıldız yanlış bir dönüş yaptı ve sonuç tam bir kozmik katliamdı” derken ekledi: “Kara delik, yıldızı parçalara ayırdı ve bu süreçte inanılmaz miktarda enerji açığa çıktı.”
NEDEN BU KADAR SIRADIŞI?
Kara deliklerin çevresinde, yutulan maddeler genellikle bir yığılma diski oluşturur. Bu disk, maddenin spiral çizerek kara deliğe düşerken ısındığı ve X-ışınları yaydığı bir yapıdır. Ancak J221951’deki bu olayda, yığılma diski alışılmadık derecede parlaktı ve enerji çıkışı, bilim insanlarının daha önce modellendirdiği her şeyden çok daha fazlaydı.
Araştırmacılar, bu olayın birkaç nedenden dolayı benzersiz olabileceğini düşünüyor:
- Kara Deliğin Boyutu: Kara delik, Güneş’in kütlesinin milyonlarca katına sahip olabilir, bu da onun çevresindeki maddeleri daha yoğun bir şekilde yutmasını sağlar.
- Yıldızın Türü: Parçalanan yıldız, alışılmadık derecede büyük veya yoğun bir yıldız olabilir, bu da daha fazla maddenin açığa çıkmasına neden olmuş olabilir.
- Eğik Yığılma Diski: Yığılma diski, kara deliğin dönme eksenine göre eğik olabilir, bu da X-ışınlarının daha yoğun bir şekilde yayılmasına yol açabilir.
NASA’NIN SWIFT GÖZLEMEVİ
Neil Gehrels Swift Gözlemevi, 2004’ten beri evrendeki yüksek enerjili olayları izliyor. Gamma ışını patlamaları, süpernovalar ve TDE’ler gibi kozmik olayları tespit etmek için tasarlandı. Bu olayda, Swift’in X-ışını Teleskobu, patlamayı gerçek zamanlı olarak yakaladı ve bilim insanlarına olayın evrimini inceleme fırsatı verdi.
Swift, aynı zamanda ultraviyole ve optik teleskoplarla donatılmış durumda, bu da farklı dalga boylarında veri toplamasını sağlıyor. J221951’deki patlamanın çoklu dalga boyu gözlemleri, bilim insanlarının olayın dinamiklerini daha iyi anlamasına yardımcı oluyor.
EVRENİN SIRLARINI ÇÖZME ÇABASI
Bu son olay, süper kütleli kara deliklerin nasıl çalıştığına dair yeni bilgiler sunuyor. Kara delikler, evrenin en gizemli nesneleri arasında yer alıyor ve doğrudan gözlemlenemiyorlar çünkü ışık bile onların çekiminden kaçamıyor. Ancak bu gibi olaylar, kara deliklerin çevresindeki maddelerle nasıl etkileşime girdiğini anlamak için bir pencere açıyor.
Astronomlar şimdi bu verileri, diğer teleskoplarla yapılan gözlemlerle birleştiriyor. Örneğin, Chandra X-ışını Gözlemevi ve James Webb Uzay Teleskobu, J221951’deki olayı daha ayrıntılı incelemek için devreye girebilir. Bu tür işbirlikleri, olayın tam resmini çizmeye yardımcı olmayı hedefliyor.
GELECEKTE NE VAR?
Bilim insanları, bu patlamanın yavaş yavaş sönmesini bekliyor, ancak bu süreç aylar hatta yıllar sürebilir. Swift ve diğer teleskoplar, bu süre boyunca olayı izlemeye devam edecek. Toplanan veriler, kara deliklerin büyümesi, yığılma disklerinin dinamikleri ve TDE’lerin evrendeki rolü hakkında daha fazla bilgi sağlayabilir.
Bilim insanı Lien son olarak şunları söylüyor:
Bu olay, evrenin ne kadar dinamik olduğunu gösteriyor. Her gözlem, bize evrenin işleyişi hakkında yeni bir şeyler öğretiyor ve bu, bilim yapmanın en heyecan verici kısmı.